robot de la enciclopedia para niños

Lenguas arawak del alto Orinoco para niños

Enciclopedia para niños
Datos para niños
Lenguas arawak del alto Orinoco
Distribución geográfica Amazonía occidental
Países ColombiaBandera de Colombia Colombia
VenezuelaBandera de Venezuela Venezuela
BrasilBandera de Brasil Brasil
Hablantes Extinto
Filiación genética

Arawak
  Arawak septentrional

    L. Alto Orinoco
Arawak-Languages.png
Lenguas arawak sepntentrionales en azul claro, incluyen a las lenguas arawak del Alto Orinoco.
Véase también
Idioma - Familias - Clasificación de lenguas

Las lenguas arawak del alto Orinoco son un grupo filogenético de las lenguas arahuacas habladas en Venezuela, Brasil y Colombia. Este subgrupo fue propuesto en la clasificación de Jolkesky (2016), mantenido en Nikulin & Carvalho (2019) y aceptado definitivamente por Ramirez (2020) que es la última clasificación publicada.

Clasificación interna

Los lenguas de este grupo son:

  • Alto Orinoco
    • Baniva de Maroa
    • Pareni-Yavitero
    • Maipure

( = lengua extinta )

Comparación léxica

A continuación se muestra la comparación léxica entre el baniva, el maipure, el yavitero y el pareni debida a Alexander von Humboldt (1822):

Número GLOSA Baniva
de Maroa
Maipure Yavitero Pareni
1 cabeza -íbư -kibu[-ku] / -tưibu[-ku] -síhư -sipư
2 cara -pứna -hứna
3 cabello -tsípana + -ʂa -ipaná -l̥a
4 oído -táni-pala -aki-ní -tási-ne - tasi-ne
5 ojo -pứli -púrikí -hứlisi -pưlizi
6 nariz -ijapa -kirri -síwi -siwi
7 boca -nứma -numa[-ku] -nứma -nưma
8 diente -áʂi -ati -al̥i -asi
9 lengua -tále -áre -táte -tate
10 uñas -tsứlawi -tsứlawi
11 pie -tsí-pala -kíi -sítsi -cizi
12 pierna -áwa + -ứtsư -káwa + -kứtsư -kawa + -kứtsư
13 costilla -páta-pe -paa -háta-he
14 mano -ápi -kápi -káhahi -káwi
15 brazos -taná- -ana -tána-
16 excremento -tsía -tsiá
17 pecho -tứtsi -tứtsi
18 senos -tsíni -tsíni -cini
19 corazón -néni-tưana -nikiní
20 hígado -páne -háne
21 hueso - ʂímapi -l̥ímahi
22. sangre -míja -míja-ni
23. carne -mitsí mítsi
24 flor íwi -iwí
25 fruta -iná -tina-ká -l̥ína
26 hijo -táni + -ʂiáni-pe -ani -tani + -l̥íhani
27 cola -píʂi -híl̥i
28 nombre -iʂi-naa -iti, iri -íl̥i-wanaha
29 madre -ʂʊ-lưami -you -l̥ʊ-ami
30 animal -píja -píja -híja
31 tapir éma kjéma kéma
32. jaguar ʊáʂi kuatikí kʊáil̥i
33 pájaro ʊtsípie kʊtsihea
34. pez ʂime timakí l̥íma, símasi cimasi
35. pececillo ʊpé kʊhási
36. pulga mapéeni mapa-kini kéni (larva)
37. árbol aatá-pi áta
38. mandioca áʂi kattikí kál̥hesi
39. abiu (fruta) émali kémali
40. sol amʊ́ʂi kamutí (ano) kamʊ́l̥i kamʊsi
41. agua wéni weni wéni weni
42. llover -jáwá ti(j)a (chuva) l̥í(j)a, -háwa
43. casa paní-ʂi + -pána + piná-ʂi pani-tí + -paná + pina-ti haní-l̥i + -hána + hiná-l̥i
44. piedra ípa kipa síha
45. arena játsi-ná kai-ná kahátsi-na
46. fuego áʂí katti kál̥i kasi
47. humo ʂiáli-li l̥iáli-li
48. camino tanépʊ anépu tanéhʊ
49. montaña japá japa jáha
50. noche jaʂ-ápʊa jatti jál̥i
51. dormir -tsimá -ima -tsíma
52. ir -ʂa -ta -l̥a
53. decir -maa + -tsiná + -jʊ́waleta -ma, -tira, -jukua -má + -tsína
54. volar -mitá-wa -míta
55. nadar -ʊ́nita -kʊínta
56. yo nʊ́-ja, nʊ- + -na nu-ja, nu- + -na nʊ́-ja, nʊ- + -na
57. pí-ja, pi- + -pi pi-ja, pi- + -pi hí-ja, hi- + -hi
58. él a-i-palʊ, i- + -i i-ja, - + -i áni-, - + -
59. ella a-jʊ-palʊ, jʊ- + -jʊ jʊ-ja, jʊ- + -(j)ʊ áni-jʊ, jʊ- + -jʊ
60. nosotros wá-ja, wa- + -wi wa-ja, wa- + -wi wá-ja, wa- + -wi
61. vosotros ní-ja, ni- + -ni ní-ja, ni- + -ni ní-ja, ni- + -ni
62. ellos (ellas) a-ni-palʊ, ni- + -ni ni-ja, ni- + -ni áni-ni, ni- + -ni
63. persona pa- + -pa pa- ha-
64. ¿qué? íʂi iti
65. amarillo tewa- ewa- tewa-

Otra comparación léxica entre la baniva de maroa y el apolista (hablada en Apolo y Atén, Bolivia) (Montaño Aragón 1987: 175-185), es la siguiente:

GLOSA Baniva
de Maroa
Apolista
casa paniʂi panishi
canoa mʊlʊpa maropa
grande irʊami iruyani
árbol aatapi atapi
mandioca aʂi-hi achiki
batata dulce elʊ eru
piedra ipa ipa
mi flecha nʊ-wepi-pi nawipi
jaguar waʂi wachi
tapir eema ema
caimán dʊwili towiri
abeja mapa mapa
piojo tsuida chuwita
sol amʊʂi amushiti
luna aʂita ashi
cielo enʊ enui
frío awi-ni-ni awini
negro ʂele-li irini
blanco ali-hi liki
hombre enami inami
mujer nejawa,
nejepe
niyipi
esposo -mi-hi miki
mi madre nʊ-ʂʊl(ʊ)ami nisorami
persona niamari niamari
mi padre nʊ-lʊ(a)mi niromi
(mi) cabeza nʊ-ibʊ-hʊ nimbaku
(mi) cabelo nʊ-tsipana nichipami
mano -api, -apiʂi nipisi
nariz -(i)japa niyape
(mi) oreja nʊ-tani[-pala] nituni
hueso ʂimapi chimapi
yo nuni (baré) nuni
pija piya
él epalʊ ipila
ella ajʊpalʊ ayipila
ellos anipalʊ anipila
nosotros waja-ha wa’aha
vosotros nijaha nipija
uno peja-rʊ iyaru
dos enaba inapa
tres kirikʊ- (baré) erikoni

Véase también

  • Lenguas arahuacas
kids search engine
Lenguas arawak del alto Orinoco para Niños. Enciclopedia Kiddle.